|
Wartości chrześcijańskie podstawą wychowania w szkole europejskiej
fragment artykułu z "Wychowanie moralne w szkole katolickiej", Szczecin 2003
Osoba jest tym, co przyroda posiada najdoskonalej.
św. Tomasz z Akwinu
Summa teologiczna I, q. 29, a. 3
Porządek wartości
 Potrzeba uporządkowania hierarchii wartości jest istotna choćby z tego względu, że wpływają one na nasze zamiary i czyny i ułatwiają ocenę ludzkiego postępowania. Ks. Józef Tischner podaje, że: Wartości modelują świat ludzki na sfery wyższe i niższe, ważne i nieważne oraz na święte
i demoniczne. Gdyby nie wartości nasz świat byłby płaski i wszystko byłoby w nim jednakowo nieważne. Zatem przyjęcie faktu, że człowiek żyje wśród wartości, że ciągle wybiera między dobrem i złem, że nieustannie różnicuje na to, co ważne
i nieważne, wydaje się logicznym postulatem życia, czyli funkcjonowania w czasie. Przez fakt zetknięcia się z doczesnością i jednocześnie odniesienie się do wieczności człowiek rozpościera się między dwoma światami - realnym i idealnym. Jest odpowiedzialny za to, jak te dwa światy wzajemnie się przenikną, tzn. za to, jak wartości zostaną urzeczywistnione w konkretnym czasie i przestrzeni.
Mówiąc
o hierarchii wartości w literaturze przedmiotu, bardzo często przytacza się rozwiązania filozofa niemieckiego Maxa Schelera (1874-1928). Podaje on, że na drabinie wartości należy od dołu wymienić:
1. Wartości hedonistyczne - przyjemne - nieprzyjemne lub też wygodne - niewygodne. Hedonizm może być zmysłowy - za jego przedstawiciela uważa się Arystypa z Cyreny, dla którego przyjemność zmysłowa była jedynym dobrem. Może być intelektualny (duchowy), którego reprezentantem był Epikur. Nie zabraniał on zażywania przyjemności cielesnych (sam żył wstrzemięźliwie i wiele oraz ściśle pościł), ale dobra duchowe uważał za ważniejsze i bardziej pożądane.
2. Wartości witalne - np. życie, zdrowie, sytość, tężyzna fizyczna, sprężystość ciała itd. Dla Fryderyka Nietzschego (1844-1900) jedynymi pozytywnymi wartościami są wartości witalne. Słabość i litość to największe zło. Jak sam powiadał "litość to cnota prostytutek". Bez wątpienia życie jest wartością podstawową, zdaniem Schelera, ale nie jedyną i ostateczną. Błąd witalizmu polega na tym, że uznając ważność wartości witalnych, odrzuca inne wartości. Witalizm etyczny utożsamia to, co podstawowe, z tym, co najwyższe.
3. Wartości duchowe - prawda, dobro i piękno. Ks. Józef Tischner podaje, że: Dobro to nazwa ogólna dla całego szeregu szczegółowych wartości etycznych: sprawiedliwości, męstwa, życzliwości, heroizmu itd. Z prawdą wiąże się prawdomówność, rzetelność, obiektywność, wszechstronność, a także mądrość, przenikliwość, umiejętność dobrej rady itd. Nosicielem wartości duchowych nie jest ludzkie ciało, ale człowiek jako osoba. To nie ciało, lecz osoba jest mężna, obiektywna prawdomówna, sprawiedliwa. Niebezpieczeństwem witalizmu etycznego jest dążność do eliminowania ze społeczeństw osób słabych, chorych i nieporadnych. Na tej pozycji stoją zwolennicy eutanazji, aborcji oraz rasiści. Hierarchia wartości nie zatrzymuje się na wartościach duchowych, lecz daje szansę otwarcia się na sferę absolutności, tj. świętości.
4. Świętość - jest to najbardziej specyficzne ludzkie doświadczenie. Rudolf Otto definiuje ją jako doświadczenie aprioryczne, tzn. nie mające swego źródła w doczesności. Doświadczenie to, przekraczające wszelkie inne doświadczenia, odzwierciedla się w człowieku jako osobie w postaci tremendum fascinosum i zarazem tremendum nouminosum, czyli czegoś, co jednocześnie budzi bojaźń i pociąga (fascynuje) ku sobie. Świętość jest źródłem religii i religijności.
Hierarchię wartości w postaci graficznej można przedstawić w formie stożka:
 Im wyżej usytuowana jest dana wartość, tym większą ma moc nadawania sensu i kształtu wartościom niższym w hierarchii. Wszystkie wartości razem wzięte stanowią system wyrażający pełnię osoby ludzkiej, ale absolutyzowanie którejś z nich lub eliminowanie jednej z nich w systemie prowadzi do dewiacji osobowości.
Wartości nie są poddane czasowi. Czas ma władzę nad życiem ludzkim, stąd włączenie wartości w życie ludzkie kieruje go w stronę niezniszczalności, wieczności, transcendencji. Świętość z najwyższego pułapu wartości przenika niższe wartości i utrwala to, co chwilowe (czasowe), przemienia je w to, co wieczne i niezmienne. To dzięki świętości wartości z niższego szczebla otrzymują właściwy sobie sens. Wartości hedonistyczne, witalne i duchowe nie mają sensu same dla siebie, lecz są dla człowieka. One zobowiązują, wyrażają imperatyw obrony każdego człowieka. W sacrum jasno zaznacza się sens podejmowania wysiłku człowieka, aby ocalić siebie. Chodzi tu o ocalenie od niszczącej mocy czasu, ocalenie od przemijania. Wcielając wartości do swego życia, człowiek oddaje hołd człowieczeństwu (osobie), którego jest nosicielem. Mówiąc inaczej, to dzięki wartościom następuje ocalenie w nas naszego człowieczeństwa.
ks. prof. dr hab. Wiesław Dyk
|
