|
|
Rekolekcje wielkopostne
w życiu szkoły
 Liturgiczny okres Wielkiego Postu został wpisany w życie i program wychowawczy polskiej szkoły jako wielkopostne rekolekcje szkolne. W zdecydowanej mierze opadły emocje związane z ich zaistnieniem. Budzą jednak nadal niepokój wypływający z troski o kształt rekolekcji, by ten czas jak najowocniej wykorzystać.
1. Cel i zadania rekolekcji szkolnych
Rekolekcje szkolne to nadzwyczajna forma głoszenia Słowa Bożego, akcja ewangelizacyjna Kościoła podejmowana względem dzieci i młodzieży katechizowanej w ramach jednej szkoły przez grono osób do tego upoważnionych i przygotowanych, w celu pogłębienia jakiegoś aspektu życia chrześcijańskiego. Będąc przejawem działalności Kościoła są równocześnie zadaniem i wydarzeniem w roku szkolnym. W szkolnym nauczaniu religii m. in. z uwagi na różny stopień identyfikowania się uczniów z wiarą i Kościołem istnieje trudność w realizacji wszystkich podstawowych zadań katechezy, jakimi są: wtajemniczenie, nauczanie i wychowanie. Szkoła sprzyja przede wszystkim realizacji funkcji nauczania i wychowania. Stąd rekolekcje są szansą wyeksponowania funkcji wtajemniczenia.
Wyznacza się trzy podstawowe cele szkolnych rekolekcji. Należą do nich: pogłębienie u uczniów więzi
z Chrystusem i Kościołem, uzupełnienie nauki religii
o właściwy katechezie wymiar inicjacyjny oraz podjęcie zadań ewangelizacyjnych wobec środowiska szkolnego. Takie spojrzenie czyni analogię do rekolekcji organizowanych w parafii, ale uwydatnia też istniejące różnice.
Rekolekcje winny podejmować różne aspekty wiary, uczyć modlitwy, uczestnictwa w liturgii, odpowiedzialności za Kościół i świat, umiejętności znalezienia się
w różnych sytuacjach życia, a więc prowadzić do rozwoju dojrzałej osobowości i religijności. Osiągnięcie celu winno dokonywać się w powiązaniu z wprowadzeniem uczestników w jakąś dziedzinę życia chrześcijańskiego. Mając świadomość tego, należy w czasie rekolekcji doprowadzić do głębokiego, egzystencjalnego przeżycia religijnego, w którym zostanie poruszona do głębi cała osobowość młodego rekolektanta: od sfery intelektualnej przez emocjonalną do wolitywnej.
Cel i zadania rekolekcji szkolnych określają w znacznym stopniu problematykę głoszonych konferencji oraz działań dydaktyczno-wychowawczych. Rekolekcje winny sprzyjać zastanowieniu się nad sobą, stanowić platformę konfrontacji codziennego życia człowieka wierzącego z celem wyznaczonym mu przez Boga, przemyśleniu poznawanych prawd i spojrzeniu na nie
w świetle modlitwy. Efektem rekolekcji winny być: nawrócenie, umocnienie wiary i pogłębienie więzi z Kościołem, stawianie uczestnika wobec konieczności podjęcia ważnych życiowych decyzji i ułatwienie ich podjęcia. Tym samym będą prowadzić do kształtowania postaw czynnych: przygotowania do aktywnego życia sakramentalnego, do apostolstwa, brania odpowiedzialności za życie Kościoła, szkoły i świata.
W zależności od poziomu wiekowego winna to być propozycja życia czynnego na wszelkie możliwe sposoby: przez liturgię, naukę, pracę zawodową, narzeczeństwo, małżeństwo, rodzinę, pracę społeczną, politykę, sztukę i świętowanie. Właściwe podjęcie problematyki na poszczególnych poziomach wymaga wniknięcia w program katechetyczny. Młodzież oczekuje ukazania pozytywnej strony życia religijnego i moralnego, a nie jedynie negatywnej; oczekuje pozytywnych przykładów. W jej wypowiedziach pojawia się zapotrzebowanie na wzmocnienie słowem przy wyborze kształtu życia; jego sensu, sensu cierpienia i podejmowanych wysiłków.
2. Dla kogo rekolekcje?
Rozporządzenie ministerialne gwarantuje prawo do rekolekcji szkolnych uczniom uczęszczającym na naukę religii, o ile religia lub wyznanie, do którego należą, nakłada na nich tego rodzaju obowiązek. Winny więc objąć wszystkich uczniów, których rodzice, bądź sami uczniowie wyrazili wolę uczestniczenia w tych lekcjach. Deklaracja uczestnictwa w nauce religii niejako automatycznie obejmuje uczestnictwo w rekolekcjach. Szeroka panorama relacji uczniów z Kościołem pozwala zrozumieć fakt, że nie wszyscy w nich uczestniczą, świadczy o braku dojrzałości lub zrozumienia tej formy formacji. Z uwagi na fakt, że nie są to dni wolne od zajęć szkolnych i pracy szkoły, dla tej grupy uczniów szkoła winna zorganizować zajęcia alternatywne.
3. Czas
Wspomniane rozporządzenie mówi, że uczniowie uzyskują trzy kolejne dni w celu odbycia rekolekcji wielkopostnych. Zapis jest odwołaniem się do praktyki istniejącej w okresie międzywojennym, ale charakter okresu liturgicznego wydaje się być szansą do wykorzystania w realizacji celu. Organizacyjne wykorzystanie całego okresu Wielkiego Postu jest szczególnie ważne i niezbędne, kiedy w jednym kościele muszą odbywać się spotkania dla uczniów z kilku szkół.
Z definicji rekolekcji wynika, że każda ze szkół winna mieć osobny termin i plan zajęć.
Trzy kolejne dni tygodnia posiadają walor atmosfery i organizacyjny. Jej wytworzenia nie umożliwia dzielenie przeznaczonego czasu na pojedyncze dni tygodnia. Wydaje się też słuszne zakończenie ćwiczeń przed Wielkim Tygodniem. Niebezpieczeństwo organizowania
w tym tygodniu zagraża wszystkim stronom: uczniom
i nauczycielom -sugerując dni wolne, organizatorom - kapłani bywają obciążeni dyżurami w konfesjonale, prowadzącym - trudno o ich wystarczającą ilość oraz zorganizowanie okazji do spowiedzi św. Podobnie
w miastach, w których istnieje kilka szkół, niebezpieczne jest organizowanie rekolekcji w całym mieście w tym samym terminie. Trudno wówczas o wzajemną pomoc.
Udzielenie uczniom dni wolnych od zajęć szkolnych oznacza przyjęcie nowej formuły czasowej i organizacyjnej. Czas zajęć w dni rekolekcyjne winien być tożsamy ze średnią czasu zajęć w pozostałe dni nauki szkolnej określonego poziomu wiekowego uczniów. Nie może to być jedna lub dwie godziny dziennie, w których realizuje się schemat rekolekcji parafialnych, ograniczając się często jedynie do odprawienia Mszy św.
i wygłoszenia konferencji. Zwolnienie uczniów z zajęć szkolnych wymaga rozbudowania rekolekcji do czterech, pięciu godzin.
4. Miejsce
Z przyjętej definicji rekolekcji oraz zapisu ministerialnego jasno wynika, że ćwiczenia te organizacyjnie związane są z Kościołem i szkołą. Podobnie jak przy lekcjach religii, posiadają podwójną zależność: Kościoła i szkoły. Związek z tym pierwszym uzyskują niejako pośrednio przez katechezę, której parafia jest "krzewicielką i inspiratorką"(CT 67). Z drugą także przez fakt związania z lekcją religii i powierzenie organizacji katechecie. Powiązanie z kościołem należy też rozumieć w sensie budynku. I tutaj ze względów praktycznych
i bezpieczeństwa należałoby widzieć kościół położony najbliżej szkoły. Wysuwa się nieraz argument na rzecz kościoła parafialnego. Dobrze byłoby, gdyby tym kościołem położonym najbliżej szkoły był budynek kościoła parafialnego, ale jest to możliwe jedynie
w przypadku niektórych szkół podstawowych bądź gimnazjów. Krytyki nie wytrzymuje argument związania uczestników przez dni rekolekcji z parafią. Socjalizacja eklezjalna nie dokona się w trzech dniach. Troska proboszcza o parafian może przejawiać się poprzez włączenie się w organizowanie i przeprowadzenie rekolekcji w szkole, do której uczęszczają (w znacznym gronie) jego parafianie.
Uwzględniając porę roku oraz dobre zagospodarowanie czasowe trzeba pamiętać, by miejscem spotkań nie był wyłącznie budynek kościoła, ale także inne pomieszczenia parafialne oraz szkolne. Można przewidzieć wówczas dwie części spotkania.
5. Przygotowanie
Dobra realizacja zadań stawianych przed rekolekcjami wymaga starannego ich przygotowania. Rysuje się tutaj kilka elementów: 1. wpisanie rekolekcji do planu dydaktyczno-wychowawczego szkoły - stąd należałoby rozmawiać o nich przed rozpoczęciem roku szkolnego odpowiednio określając czas, miejsce oraz problematykę i przedkładając przygotowany plan gronu pedagogicznemu; 2. poinformowanie dyrektora szkoły - co prawda wchodzi on w skład grona pedagogicznego i uczestnicy w jego pracach, ale wymaga tego m.in. rozporządzenie, by miesiąc wcześniej otrzymał informację o planowanym terminie; 3. zaplanowanie szczegółowego rozkładu i podziału działań między zaangażowane osoby; 4. przygotowanie uczniów w ramach lekcji religii (z omówieniem celu, tematyki, zadań, organizacji, frekwencji, sposobów zaangażowania) oraz przez wychowawcę w ramach lekcji wychowawczych; 5. zadbanie o odpowiednią informację zarówno w szkole, podczas lekcji religii, jak i w parafii. Ostatnim elementem w tym procesie, nie należącym do przygotowania, ale niezbędnym, jest podjęcie refleksji - zarówno z uczniami jak
i gronem pedagogicznym na temat odbytych rekolekcji (ze zróżnicowaniem płaszczyzn).
6. Organizatorzy i odpowiedzialni
W myśl rozporządzenia, pieczę nad uczniami w czasie rekolekcji zapewniają katecheci. Kolejne jednak zdanie mówi, że szczegółowe zasady dotyczące organizacji są przedmiotem odrębnych ustaleń między organizującymi rekolekcje a szkolą. Dokument mówi wprost o organizujących rekolekcje! Można więc wydedukować, iż nie chodzi tutaj jedynie o katechetów szkoły i dyrektora, wspominanych w innych miejscach. Dyrektorium katechetyczne wymieni także proboszcza. Każdy zdaje sobie sprawę, że dobre przygotowanie
i przeprowadzenie rekolekcji wymaga współpracy wielu osób, duchownych i świeckich: katechetów, rodziców, nauczycieli, psychologa, młodzieży. Katecheta winien być inspiratorem działań. Ważne jest, by nie robić jedynie rekolekcji "dl", ale "z" wszystkimi tworzącymi społeczność szkolną
Liczba zatrudnionych osób jest uzależniona od wielkości szkoły i rozmaitości podejmowanych działań duszpasterskich i dydaktyczno-wychowawczych. Niezbędna jest współpraca wszystkich nauczycieli szkoły, w której odbywają się rekolekcje. Ich udział winien być przedmiotem wspomnianych "odrębnych ustaleń"
w rozmowie z dyrekcją szkoły oraz z radą pedagogiczną.
Udział może być zróżnicowany: od twórczego, aktywnego uczestnictwa, dzięki włączeniu się w organizację i przeprowadzenie pewnych elementów, po czysto zewnętrzny, polegający na zapewnieniu jedynie opieki. Nauczyciele i wychowawcy winni być obecni podczas wszystkich zajęć, przynajmniej jako opiekunowie. Dla nauczycieli nie są to bowiem dni wolne od zajęć, ani przeznaczone na organizowanie szkoleń czy prac porządkowych.
Współdziałanie ł obecność kadry nauczycielskiej sprzyja skuteczności i atmosferze zajęć. Szkoła jest dla dzieci i młodzieży, a przy nich winni być nauczyciele. Niezbędność współdziałania nauczycieli wypływa
z zasady pomocy rodzicom: niesienie pomocy przez szkolę w procesie wychowania. Stąd tak ważne jest wprowadzenie rekolekcji jako elementu programu wychowawczego w życiu szkoły. Rodzice, wyrażając wolę uczestnictwa dziecka w lekcjach religii, wyrażają też wolę brania ich udziału w rekolekcjach, ponieważ religia rzymskokatolicka nakłada na swoich wyznawców taki obowiązek. Mają więc prawo oczekiwać zapewnienia ich dziecku bezpieczeństwa. Jak wskazuje doświadczenie, współpraca ta układa się różnie. Często staje się jednak znakiem nadziei.
Współpraca z gronem pedagogicznym nie powinna ograniczać się do służby na rzecz uczniów. Bywają środowiska, gdzie w godzinach wieczornych dni rekolekcji szkolnych odbywają się spotkania duszpastersko-rekolekcyjne dla nauczycieli oraz dla rodziców. Szansą nawiązania kontaktów i współpracy w dziedzinie wychowawczej są organizowane przez proboszcza spotkania z gronem pedagogicznym na plebanii lub w szkole.
7. Formy organizacyjne
Rozbudowany czas i kontekst wymagają poszukiwania ciągle nowych form organizacyjnych, które wyzwolą aktywność i zainteresowanie uczestników. Jak wskazano wyżej, winny one w zasadzie składać się
z dwóch części: liturgicznej i duszpastersko-wychowawczej. Na pierwszą składają się: Msza święta, nabożeństwa, adoracja, sakrament pokuty, konferencje. Nauczanie winno być wbudowane w akcję liturgiczną, podczas której uczestnicy będą mogli przeżyć tajemnice urzeczywistniającego się Kościoła. Na drugą - różnego typu zajęcia warsztatowe, konkursy, inscenizacje, spotkania z ciekawymi ludźmi, świadectwa, koncerty, pielgrzymki. Dużym zainteresowaniem cieszą się spotkania z osobami niepełnosprawnymi i cierpiącymi.
Mistagogiczny wymiar rekolekcji wyraża się w sposobie ich prowadzenia. Powinien on być taki, by w podejmowanych działaniach była widoczna obecność Chrystusa, by rekolekcje były czasem spotkania z Nim. Winny one być dopełnieniem katechezy, medytacyjnym spotkaniem nad treściami, które są podejmowane podczas lekcji religii. Są czasem dopełnienia funkcji wtajemniczenia brakującego katechezie w szkole. Służą temu: celebracje, śpiew, budowanie wspólnoty. Młodzi widzą potrzebę przeżycia, trwania we wspólnocie. W rekolekcjach nie można pominąć roli modlitwy. Istnieje zapotrzebowanie wprowadzenia w różne jej formy i przeznaczenia odpowiedniego na nią czasu. Właściwego przygotowania wymaga śpiew. Rekolekcje to doskonała okazja wprowadzenia nowych pieśni. Słuszne byłoby zapoznanie z nimi uczniów już wcześniej, podczas katechezy. Stąd wymagane byłyby wcześniejsze uzgodnienia rekolekcjonisty z organizatorami rekolekcji.
Do form wymagających szerszego rozpropagowania należą: czuwania, adoracja Najświętszego Sakramentu, celebracje, godziny biblijne, różne formy nabożeństw. Świadczy o tym duża frekwencja w miejscach, gdzie tego typu działania były podejmowane. Drogę Krzyżową może np. przygotować młodzież,
a poza tym nie musi być prowadzona w kościele. Rekolekcje dla wielu uczestników są okazją do wprowadzenia w różne formy kultu, nabożeństwa istniejące
w Kościele, z którymi nie mają do czynienia na co dzień.
Mistagogią jest rekolekcyjna Msza św. Nie powinna ona być odprawiana każdego dnia. Można wprowadzić ją jako ukoronowanie, na zakończenie rekolekcji. Liturgia rekolekcyjna winna być świętowaniem. Osiągnięciu tego służy dobre jej przygotowanie (czytania, śpiewy, modlitwa powszechna, dary ofiarne) i to nie tylko przez osoby związane z Kościołem przez przynależność do różnych grup duszpasterskich. Aktywny sposób uczestnictwa winien cechować wszystkich.
Ważnym składnikiem rekolekcji jest sakrament pokuty. Rekolekcje są okazją, by po dłuższej nieraz przerwie wrócić do konfesjonału. Należy zadbać o dobre przygotowanie spowiedzi przez nabożeństwo pokutne. Winna ona odbyć się w atmosferze skupienia, bez pośpiechu. Należy przewidzieć odpowiedni czas, miejsce, nastrój (z pobrzmiewającą cicho muzyką) oraz ilość spowiedników.
ks. Jan Szpet
|
|
